Stijgijzers, klimgordel en piolet worden bovengehaald bij het betreden van de Rhônegletsjer. Het is niet echt noodzakelijk, want de gletsjer ligt er goed bij, maar het blijft een verraderlijke omgeving. Het is warm en de gletsjer zweet. Talrijke riviertjes trekken donkergrijze patronen op het ijs en klitten beneden samen in een krachtige grijsgroene waterval: het begin van de machtige Rhône, die dik 800 kilometer lang richting Middellandse Zee zal stromen. 

De weg naar de gletsjer is voor liefhebbers van maagdelijke berglandschappen een wat treurige bedoening. Al meer dan 160 jaar kan je in de Rhônegletsjer het ijs bewonderen in een uitgehouwen ijsgrot. Dat was toen het ijs hier tientallen meters dik was. Nu blijft daar amper iets van over. 

Een kleine tien jaar geleden werd de ijsgrot bedekt met witte doeken om het zonlicht te weerkaatsen. De grot is nu een lelijke hoop oude vodden geworden, althans aan de buitenkant. Er staat nog een stukje recht waar bezoekers naartoe kunnen, maar het is een kwestie van tijd. Al het ijs errond is weggesmolten, de ijsgrot lijkt een mislukt abstract kunstwerk dat vloekt met de schitterende omgeving.  

Witte doeken bedekken de smeltende ijsgrot: bekijk hier de volledige "Terzake"-reportage:

We zijn onderweg met Harry Zekollari en Lander Van Tricht, glaciologen verbonden aan de universiteit ETH-Zurich en de VUB. Het is een weerkerende taak eind september: de gletsjer opmeten om na te gaan welke schade de zomer heeft aangericht. Goed nieuws verwachten ze niet meer, de glaciologen. 

50 cm minder ijs dan twee weken geleden, gokken ze wanneer ze hun meetlint bovenhalen. De meetpalen in de gletsjer zijn onverbiddelijk: 70 centimeter verlies tegenover een meting begin september. De gps wijst uit dat de paal 7 meter opgeschoven is tegenover vorig jaar. Harry Zekollari: “7 meter is heel weinig. Het is een bewijs dat de gletsjer dun wordt. Een dik pak ijs verplaatst zich veel sneller en kan makkelijk 100 tot 200 meter per jaar opschuiven.”

Het verdict van de zomer is een moment waar glaciologen naar uitkijken. Blij worden ze daar al lang niet meer van en zeker dit jaar niet. 2023 levert een volumeverlies voor alle Alpengletsjers op van 4 procent. Dat is veel. Alleen in 2022 was het nog slechter. Toen was er 6 procent verlies. De eenvoudige som leert dat er 10 procent verlies is in twee jaar tijd. Gletsjers smelten aan een steeds sneller tempo. De wetenschappelijke voorspellingen hollen achter de feiten aan.

“Bij gematigde opwarming houden we rekening met een verlies van twee derde van alle Alpengletsjers tegen 2100. Bij een hoge mate van opwarming zal er bijna niets meer overblijven”, zegt Zekollari. “Het wordt een landschap met veel meer rots”, voegt Lander Van Tricht toe. Het indrukwekkende verlies van massa komt er na een winter met heel weinig sneeuw en hoge temperaturen tijdens de lente en zomer. 

Bij een hoge mate van opwarming zal er bijna niks meer overblijven

De Rhônegletsjer laat dat duidelijk zien. Beneden aan de gletsjer gaapt een blauwgroen gat met een doorsnede van een meter of honderd. Beneden stroomt het water. Errond hangen onstabiele gletsjerspleten die elk ogenblik het gevecht met de zwaartekracht kunnen verliezen. Van Tricht zucht: “Hier zie je wat klimaatopwarming doet. Hier is een deel van de gletsjer in juni van dit jaar ingestort. De gletsjer heeft hier dadelijk 20 meter dikte verloren.”

Elk jaar bindt een leger glaciologen de stijgijzers aan om de Alpengletsjers te onderzoeken. Dat gebeurt ook met drones en satellieten. Daarmee zijn de ijsmassa’s in deze regio de best gemonitorde van de wereld. Het aantal gletsjers neemt nu al stilaan af. De Sint-Annafirngletsjer bij Andermatt is te klein geworden en wordt niet meer gemeten. 

We weten al jaren dat de gletsjers afsmelten. Al het wetenschappelijke onderzoek bevestigt elk jaar wat we eigenlijk al weten. Waarom zouden we daar nog al die middelen tegenaan moeten gooien? 

De krimpende ijsmassa’s zullen een gevolg hebben. Zeker lokaal. Meer dan 50 procent van de elektriciteit van Zwitserland komt uit stuwmeren die vaak door het smeltwater van gletsjers gevoed worden. En er is natuurlijk het drinkwater.

"Gletsjers geven water af op het moment dat de mens water nodig heeft: in de zomer. De Alpen zijn al stilaan over hun piek heen: het smeltwater van de gletsjers is in de zomer al aan het afnemen. Dat is nog niet in de andere gebergtes op de wereld. De Himalaya bereikt zijn piek van smeltwater pas in de tweede helft van deze eeuw. De Alpen zijn daar dus al over. De situatie daar is nijpend. Gelukkig regent het op dit moment nog voldoende in de Alpenlanden", zegt Zekollari. 

De Alpen zijn al over hun piek van smeltwater heen. Gelukkig regent het op dit moment nog voldoende in de Alpenlanden

Harry Zekollari: "Ook voor ons in België is het afsmelten van die gletsjers heel belangrijk. Jaarlijks stijgt het zeespiegelniveau met 4 millimeter. 1 millimeter daarvan kan je wijten aan het afsmelten van deze gletsjers. Dat gaat gevolgen hebben voor onze kust en de haven van Antwerpen, voor onze economie dus. Wat hier met de Alpengletsjers gebeurt, zal ons dus zeker beïnvloeden. Het is absoluut nodig dat we kennis opbouwen."

Jaarlijks stijgt het zeespiegelniveau met 4 millimeter. Wat hier met de Alpengletsjers gebeurt, zal ons zeker beïnvloeden

Het Berner Oberland ligt bezaaid met vierduizenders, hoge toppen met namen als Mönch, Jungfrau of Finsteraarhorn. Gletsjers beginnen hun trage eeuwendurende tocht onder die hoge toppen. Zoals de Aletschgletsjer. Het is de gletsjer van records: met 20 kilometer de langste van de Alpen, met 800 meter ook de diepste, met 18 kubieke kilometer ijs de meest omvangrijke. Een zesde van de volledige ijsmassa van de Alpen zit hier verzameld in één lang en breed lint. Een lust voor het oog. Nu nog. 

Harry Zekollari maakt prognoses. “Het is mogelijk dat over 30 tot 40 jaar een groot deel van de Aletsch verdwenen is. Ook de diepste ijsplaat van de Alpen, de Konkordiaplatz met 800 meter diepte, kan grotendeels verdwijnen.”

Glaciologen dachten dat de bovenste delen van de gletsjers toch nog een tijdje gespaard zouden blijven. De Aletsch begint rond 3.500 meter aan Jungfraujoch. Maar nu blijkt dat ook in het hooggebergte de hogere temperaturen toeslaan. Aan Jungfraujoch is een belangrijk meetpunt dat al 110 jaar gebruikt wordt. En dat liet vorig jaar een uitzonderlijk resultaat optekenen: er verdween op die hoogte meer sneeuw dan dat er bij kwam. En dat voor het eerst in 110 jaar. 

Die hoge gebieden noemen ze het accumulatiegebied. Daar groeien gletsjers aan. “Als deze evolutie zich doorzet, dan zal de gletsjer automatisch verdwijnen. Er is dan te weinig aanvoer naar de gebieden onderaan die al verzwakt zijn.” 

BEKIJK - Wim Thiery, Klimaatwetenschapper VUB, in Terzake:

Jungfraujoch is een bijzondere plek. Wanneer we buitenstappen, geeft de thermometer -9 aan. Toeristen hangen er aan kabelbanen en spenderen hun geld aan dure souvenirs. Er wordt ook wetenschappelijk onderzoek gedaan door internationale teams. 

Erich en Daniella wonen de helft van het jaar in het arendsnest dat hoog op een rots een adembenemend zicht verschaft op de Aletschgletsjer. Zij zien de veranderingen met eigen ogen. 

“Vroeger sneeuwde het hier alleen maar, nu regent het af en toe. Er zijn positieve temperaturen, zelfs hoger dan 10 graden, en dat op 3.500 meter. Maar vooral de lange duur van die positieve temperaturen valt op. Die zijn er gedurende 6 maanden van het jaar,” zegt Erich. Daniella zegt dat de veranderingen pijn doen. “We zien hier nu zelfs vlinders en bijen op deze hoogte. ”

We zien hier nu zelfs vlinders en bijen op deze hoogte.

Wetenschappers mogen dan wel niets nieuws vertellen, ze houden wel een evolutie in de gaten. Die is niet goed. Op Jungfraujoch merken ze in de hogere luchtlagen dat de uitstoot van bepaalde vervuilende partikels afneemt, maar niet die van broeikasgassen. 

Van Tricht en Zekollari beseffen dat ze de komende jaren weinig goed nieuws zullen kunnen brengen. “Gletsjers zijn de kanaries in de koolmijn. Ze zijn echt ambassadeurs van de klimaatopwarming. Ze laten zien wat er gebeurt en de impact zal groot zijn. Onze taak is niet om activistisch te zijn. Het is niet aan ons om te zeggen wat mensen moeten doen. Wij geven gewoon op een wetenschappelijke manier de cijfers weer.”